Kaçak İşçi Çalıştırma Cezaları

1-Genel Açıklama:

Hizmet akdine istinaden çalıştırılan bir işçinin sigortası, Sosyal Güvenlik Kurumuna Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi verilerek başlatılır, Kuruma her ay verilecek Aylık Prim ve Hizmet Belgesinde de işçinin ay içerisindeki çalışma gün sayısı ve kendisine yapılan brüt ödemeler toplamı yani prime esas kazancı gösterilmek suretiyle işçinin sigortası devam ettirilir. İşçinin hizmet akdi sona erdiğinde yani işçi işten çıktığında veya çıkarıldığında da işçinin sigorta çıkışı verilir. Çıkış işlemi, Sosyal Güvenlik Kurumuna Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi verilerek ve Aylık Prim ve Hizmet Belgesinde işçinin işten çıkış tarihi ve sebebi gösterilerek yapılır.
Dolayısıyla;

•  İşyerinde işe başladığı halde Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi verilmemiş olan işçi,
•  Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi verilerek sigortası başlatılmış olmakla beraber, işyerinde çalışmaya devam ettiği halde sigorta çıkışı verilmiş olan işçi,

sigortasız yani kayıt dışı çalıştırılan işçi (kayıt dışı istihdam) sayılmaktadır.

Diğer bir kayıt dışı işçi çalıştırma şekli ise Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi verilerek sigortası başlatılmış ve sigorta çıkışı verilmemiş olan yani sigortası devam eden işçinin; ücretsiz izin veya istirahat (rapor) kullanmadığı, işyerinde çalışmaya devam ettiği halde, Sosyal Güvenlik Kurumuna verilen Aylık Prim ve Hizmet Belgesinde sigortalının ay içerisindeki çalışma gün sayısının 30 günden az veya 0 (sıfır) gün gösterilmesi halidir. Bu durumdaki işçi sigortasız çalıştırılan bir işçi değildir, ancak adına o ay eksik sigorta bildirilmiş veya hiç bildirilmemiş işçidir.

2-Çalışan İşçinin Emekli veya Bir Başka Yerde Sigortalı Olması Hali:

Çalışan işçinin emekli olması işvereni sigortalı yapma zorunluluğundan kurtarmaz. Çalışan kişinin emekli olması sigortalı olarak Sosyal Güvelik Kurumuna bildirme zorunluluğunu ortadan kaldırmaz. İşveren çalıştırdığı emekli işçiyi, durumuna ve çalışanın tercihine göre tüm sigorta kollarına tabi normal sigortalı olarak veya sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalıştırmak zorundadır.

Aynı şekilde işçinin bir başka işyerinden sigortalı olması, isteğe bağlı sigortalı olması, tarım sigortalısı olması gibi durumlar da işverenin işçiyi sigortalı olarak Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirme zorunluluğunu ortadan kaldırmaz. Eğer işçi aynı işverene veya aynı işveren şirkete ait bir başka işyerinden sigortalı olarak Kuruma bildiriliyorsa, sadece bu durumda işverenin o işçiyi tekrar sigortalı olarak bildirmesi zorunlu değildir.

3- İşçinin Sigorta Girişinin Yapılması (Sigortalı İş Giriş Bildirgesinin Verilme) Gereken Süre:   

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca, deneme süresi de dahil işçinin işyerinde işe başladığı andan itibaren Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmiş ve sigortasının başlatılmış olması gerekir. Bu işlem “Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi” verilerek yapılır. 5510 sayılı Kanunun 8 inci maddesi ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 11 inci maddesi uyarınca, bazı istisnalar hariç sigortalı işe giriş bildirgesinin en geç işçi işyerinde işe başlamadan bir gün önce verilmesi gerekir. İşçinin işyerinde işe başladığı günden önceki günün resmi tatile denk gelmesi halinde sigortalı işe giriş bildirgesi ilk iş günü verilebilir.

Sigortalı işyerinde işe başlamadan en geç bir gün önce sigortalı işe giriş bildirgesinin verilmesi genel kural olmakla birlikte, bu kurala bazı istisnalar getirilmiştir. Buna göre;

• İnşaat, balıkçılık ve tarım işyerlerinde hizmet akdiyle işe başlatılacak sigortalılar için, en geç çalışmaya başlatıldığı gün,
• Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında işe alınan sigortalıların çalışmaya başladıkları tarihten itibaren bir aylık süre içerisinde,
• Sosyal Güvenlik Kurumuna ilk defa işyeri bildirgesi veren işyerlerinde, sigortalı çalıştırılmaya başlanılan tarihten itibaren bir ay içinde işe alınacakların sigortalı işe giriş bildirgesinin en geç işyerinin tescil tarihinden itibaren bir ay içinde, Kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa göre işsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamu idarelerince yurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınanların, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde,
• İlk işyerindeki çalışmasına ait sigortalı işe giriş bildirgesi Sosyal Güvenlik Kurumu verilerek, tescil işlemi yapılmış olan sigortalının, naklen ve hizmet akdi sona ermeden aynı işverenin aynı ya da başka ünitede tescil edilmiş diğer işyerinde çalışmaya başlaması veya işyerinin aynı il içinde başka bir ünitenin görev bölgesine nakledilmesi hâlinde yeni işyeri numarası üzerinden yapılan sigortalı işe giriş bildirgesinin yasal süresi dışında,
• Kanunda belirtilen sürede Kuruma bildirilme imkânı olmamakla birlikte;
  • Maliye Bakanlığı vizesine bağlı olarak kamu idarelerinde çalışacak sigortalılar için vize işleminin gerçekleştirildiğine ilişkin yazının, ilgili kamu idaresine intikal ettiği günü izleyen ikinci iş günü sonuna kadar,
  • 4046 sayılı Özelleştirme Kanunu uyarınca özelleştirilen işyerlerinden diğer kamu kurum ve kuruluşlarına naklen atanan sözleşmeli veya kapsam dışı personelin nakledildikleri kamu idarelerinde işe başladıkları tarihi takip eden ikinci iş günü sonuna kadar, verilen sigortalı işe giriş bildirgeleri süresinde Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmiş, yani işçinin sigortalı bildirimi süresinde yapılmış sayılır.

4-SİGORTASIZ İŞÇİ ÇALIŞTIRAN İŞVERENE UYGULANAN CEZA VE YAPTIRIMLAR:

Sigortasız işçi çalıştıran işverenlere;

• İlgili bildirge ve belgelerin süresinde verilmemiş olması, denetmen veya müfettiş tarafından inceleme yapılması halinde kayıt geçersizliği veya kayıt ibraz etmeme nedeniyle idari para cezası uygulanması,
• İşçinin hastalanması, iş kazası geçirmesi veya meslek hastalığına yakalanması halinde Sosyal Güvenlik Kurumunun karşılaştığı maliyet bedelinin işverenden tahsil edilmesi,
• İşverenin bir yıl süreyle teşvikten yararlandırılmaması,
• Sigortasız çalıştırılan süreye ait sigorta primlerinin işverenden gecikme zammı ve cezası (faizi) ile birlikte tahsil edilmesi,

şeklinde ceza ve yaptırımlar uygulanmaktadır.

4.1- İdari Para Cezası Uygulanması:

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından idari para cezası uygulanması gereken hal ve durumlar ile uygulanacak idari para cezası tutarları 5510 sayılı Kanununun 102 nci maddesinde belirtilmiştir. Sigortasız işçi çalıştırdığı tespit edilen işverene uygulanacak idari para cezası tutarı, işyerinin tescilsiz olup olmadığına yani Sosyal Güvenlik Kurumunda işyeri dosyası bulunup bulunmadığına ve işçinin sigortasız çalıştırıldığı süreye göre değişmektedir. Ayrıca aşağıda belirtilen idari para cezası tutarlarıyla ilgili olarak, ilgili bildirge ve belgenin verilmesi için öngörülen yasal sürenin geçtiği ve ilgili bildirge ve belgenin verilmediğinin Kurumca tespit edildiği varsayılmıştır.

Söz konusu 102 nci madde uyarınca sigortasız işçi çalıştırdığı tespit edilen ve ilgili bildirge – belgelerin verilme süresini geçirmiş olan işverene,

1- İşyeri tescilsiz ise İşyeri Bildirgesi verilmemesinden dolayı,
2- Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi verilmemesinden dolayı,
3- Aylık Prim ve Hizmet Belgesi verilmemesinden dolayı,
4- Sosyal Güvenlik Kurumu denetmenleri veya müfettişleri tarafından inceleme yapılması halinde kayıt geçersizliği veya kayıt ibraz etmemeden dolayı,
idari para cezası uygulanır.

Ayrıca işçinin sigortasız çalıştırıldığı süreye ait sigorta primi gecikme zammı ve cezası (faizi) ile birlikte işverenden alınır.
Örneğin sadece bir gün sigortasız içi çalıştırdığı tespit edilen işverene 1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası geçerli brüt asgari ücrete göre;

• Sigortalı işe giriş bildirgesinin süresinde verilmemesinden dolayı 2.142 TL,
• Aylık prim ve hizmet belgesinin süresinde verilmemesinden dolayı 2.142 TL,

olmak üzere toplam 4.284 TL idari para cezası uygulanır.

 
İşyerinin tescilsiz olması, işverenin aynı yıl içerisinde sigortasız işçi çalıştırdığının bir defadan fazla tespit edilmesi hallerinde uygulanacak idari para cezası tutarları daha da yüksek olur. Örneğin bir yıl içinde aynı işyerinde daha önce de sigortasız işçi çalıştırıldığı tespit edilmişse, söz konusu 4.284 TL idari para cezası 7.497 TL olarak uygulanır.

a- İşyeri Bildirgesinden Dolayı Uygulanacak İdari Para Cezaları:

Sigortasız işçi çalıştırılan işyeri tescilsiz ise yani işveren daha önce İşyeri Bildirgesi vererek Sosyal Güvenlik Kurumunda işyeri dosyası açtırmamış ve bildirgenin verilmesi gereken süre de geçmiş ise;

• Kamu idareleri ile bilânço esasına göre defter tutmak zorunda olanlar için brüt asgari ücretin 3 katı tutarında (1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası 3.213 TL),
• Diğer defterleri tutmak zorunda olanlar için brüt asgari ücretin 2 katı tutarında (1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası 2.142 TL),
• Defter tutmakla yükümlü olmayanlar için bir aylık brüt asgari ücret tutarında (1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası 1.071 TL),
  idari para cezası uygulanır.

b- Sigortalı İşe Giriş Bildirgesinden Dolayı Uygulanacak İdari Para Cezaları:

• Sigortalı işe giriş bildirgesinin süresinde verilmemiş olmasından dolayı brüt asgari ücretin 2 katı tutarında (1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası 2.142 TL),
• Bir yıl içinde aynı işyerinde daha önce de sigortasız işçi çalıştırıldığı tespit edilmişse, sigortalı işe giriş bildirgesinin süresinden verilmemiş olmasından dolayı brüt asgari ücretin 5 katı tutarında (1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası 5.355 TL),

idari para cezası uygulanır.

c- Aylık Prim ve Hizmet Belgesinden Dolayı Uygulanacak İdari Para Cezaları:

İşçinin sigortasız çalıştırıldığı her ay için asıl veya ek aylık prim ve hizmet belgesinin süresinde verilmemiş olması nedeniyle brüt asgari ücretin 2 katı tutarında (1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası 2.142 TL) idari para cezası uygulanır. Bu idari para cezası her ay için ayrı ayrı uygulanır. İşçinin sadece bir gün sigortasız çalıştırıldığı tespit edilmişse, sadece o aya ait belgenin süresinde verilmemiş olmasından dolayı idari para cezası uygulanır.

d- Kayıt İbraz Etmeme veya Kayıt Geçersizliği Nedeniyle İdari Para Cezası Uygulanması:

Sigortasız çalıştırılan işçiyle ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumu denetmenleri veya müfettişleri tarafından inceleme – soruşturma yapılması ya da işverenin sigortasız işçi çalıştırdığının yapılan herhangi bir inceleme – soruşturma sırasında tespit edilmesi halinde;

• İşveren inceleme dönemine ait yasal defteri ve ücret ödeme bordrolarını ibraz etmemişse, yasal defteri ibraz etmiş olmakla beraber en az bir aya ait ücret ödeme bordrosu ibraz etmemişse;
  • Bilânço esasına göre defter tutmakla yükümlü olanlar için, aylık brüt asgari ücretin 12 katı tutarında (1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası 12.852 TL),
  • Diğer defterleri tutmakla yükümlü olanlar için, aylık brüt asgari ücretin 6 katı tutarında (1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası 6.426 TL),
  • Defter tutmakla yükümlü değil iseler, aylık brüt asgari ücretin 3 katı tutarında (1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası 3.213 TL),

idari para cezası uygulanır.

• İşveren inceleme dönemine ait yasal defteri ve ücret ödeme bordrolarını ibraz etmiş olmakla birlikte, sigortasız çalıştırıldığı tespit edilen işçiye ait ücret ödemeleri kayıtlarda yer almıyorsa, yasal defter veya ücret ödeme bordroları 102 nci maddede belirtilen şartları taşımıyorsa; ücret bordrolarında ve yasal defterde yer alan her bir geçersizlik için ayrı ayrı, (ibraz edilmemesi nedeniyle uygulanacak idari para cezası tutarını aşmamak üzere) aylık brüt asgari ücretin yarısı tutarında (1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası 535 TL) idari para cezası uygulanır.

4.2- Sigortasız İşçinin Ödenmemiş Primlerinin Tahsili:

İşçinin sigortasız çalıştırıldığı süreye ait sigorta primleri toplamı, Kanunun 89 uncu maddesi çerçevesinde hesaplanacak gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte işverenden tahsil edilir. Söz konusu madde uyarınca, süresinde ödenmemiş sigorta primleri ilk üç aylık sürede her bir ay için  % 3 oranında gecikme cezası uygulanarak artırılır. Ayrıca, her ay için bulunan tutarlara ödeme süresinin bittiği tarihten başlamak üzere borç ödeninceye kadar her ay için ayrı ayrı Hazine Müsteşarlığınca açıklanacak bir önceki aya ait Yeni Türk Lirası cinsinden iskontolu ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetlerinin aylık ortalama faizi bileşik bazda uygulanarak gecikme zammı hesaplanır. Bu şekilde hesaplanan toplam tutar işverenden tahsil edilir. İşverenin ödememesi halinde Sosyal Güvenlik Kurumu icra ve haciz yoluna başvurur.

4.3- Sigortasız İşçinin Hastalanması – İş Kazası Geçirmesi – Meslek Hasatlığına Yakalanması Halinde İşverene Uygulanacak Yaptırımlar:

a- 5510 sayılı Kanununun 23 üncü maddesi uyarınca, süresinde sigortalı işe giriş bildirgesi verilmeden yani sigortasız olarak çalıştırılan işçinin, bu süre içerisinde meydana gelecek iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık halleri sonucunda işçinin gelir ve ödenekleri Sosyal Güvenlik Kurumunca ödenir. Ancak bu nedenle Kurumca yapılan ve ileride yapılması gerekli bulunan her türlü masrafların tutarı ile gelir bağlanırsa bu gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri tutarı, işçinin iş kazası geçirmesi, hastalanması, meslek hastalığına yakalanmasında işverenin herhangi bir sorumluluk hali olup olmadığına bakılmaksızın işverene ayrıca ödettirilir. Örneğin, iş kazası sonucu işçi engelli hale gelmiş ve Kurum kendisine sürekli iş göremezlik geliri bağlamışsa ya da iş kazası sonucu işçi ölmüş ve Kurum hak sahiplerine (eşine, çocuğuna, anne – babasına) ölüm geliri (dul – yetim aylığı) bağlamışsa, Kurum sigortalıya veya hak sahiplerine tahmini olarak ömürleri boyunca yapacağı ödeme tutarını yani peşin sermaye tutarını hesaplayarak işverenden tahsil yoluna gitmektedir ki duruma göre bu peşin sermaye değeri 100 – 150 bin TL’yi bulmakta veya geçmektedir.
b- 5510 sayılı Kanununun 76 ıncı maddesi uyarınca da; işveren, iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan genel sağlık sigortalısına sağlık durumunun gerektirdiği sağlık hizmetlerini derhal sağlamakla yükümlüdür. Bu amaçla işveren tarafından yapılan ve belgelere dayanan sağlık hizmeti giderleri ve 65 inci madde hükümlerine göre yapılacak masraflar Kurum tarafından karşılanır. Bu fıkrada belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesindeki ihmalinden veya gecikmesinden dolayı, genel sağlık sigortalısının tedavi süresinin uzamasına veya malûl kalmasına veya malûllük derecesinin artmasına sebep olan işveren, Kurumun bu nedenle yaptığı her türlü sağlık hizmeti giderini ödemekle yükümlüdür.

4.4- Sigortasız İşçi Çalıştıran İşverenin Teşvikten Yararlanma Hakkını Kaybetmesi:

5510 sayılı Kanun uyarınca yapılan kontrol ve denetimler sonucunda çalıştırdığı sigortalıları Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmediği, yani sigortasız işçi çalıştırdığı tespit edilen işyeri işverenleri,

• 5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinde öngörülen beş puanlık prim desteğinden, tutanak tarihini izleyen aybaşından itibaren,
• 4447 sayılı Kanunun geçici 7 nci maddesinde öngörülen destekten, tespitin yapıldığı aydan itibaren, bir yıl süre ile,
• 4447 sayılı Kanunun geçici 9 uncu maddesinde öngörülen destekten ise tespitin yapıldığı aydan itibaren,

yararlanamaz.
5510 sayılı Kanun uyarınca yapılan kontrol ve denetimler sonucunda;

• Alt işverenin çalıştırdığı sigortalıları Kuruma bildirmediğinin tespit edilmesi halinde, hem kayıt dışı sigortalı çalıştıran alt işveren hem de asıl işveren,
• Asıl işverenin çalıştırdığı sigortalıları Kuruma bildirilmediğinin tespit edilmesi halinde ise, yalnızca asıl işveren,

söz konusu desteklerden yukarıda yazılı süreler içinde yararlanamaz.

5- Sigortalının Çalışma Gün Sayısını veya Kazancını Eksik Gösteren İşverenlere Uygulanan Cezalar:

Çalıştırdığı işçinin sigorta girişini yapan ve adına düzenli olarak aylık prim ve hizmet belgesi veren, dolayısıyla sigortasız işçi çalıştırmayan; ancak işçi ayda 30 gün çalıştığı halde 30 günden az çalışmış gibi gösteren ve / veya işçinin kazancını aldığı gerçek ücretten daha düşük gösteren ve bu şekilde aylık prim ve hizmet belgesi ile işçinin sigorta bildirimini yapan işverene de bu durumun tespit edilmesi halinde, eksik gün ve kazançların tamamlanması için aylık prim ve hizmet belgesi isteneceğinden, belge verilmesi gereken her ay için asıl veya ek aylık prim ve hizmet belgesinin süresinde verilmemiş olması nedeniyle brüt asgari ücretin 2 katı tutarında (1 Ocak – 30 Haziran 2014 arası 2.142 TL) idari para cezası uygulanır. Ayrıca eksik gün ve kazançlara ait sigorta primi de gecikme zammı ve cezası ile birlikte işverenden tahsil edilir.