4817 Sayılı, Yabancıların Çalışma izinleri Hk. Kanun ve Uygulaması

1- ÜLKEMİZDE ÇALIŞMAK İSTEYEN YABANCILAR HANGİ İZİNLERİ ALMALIDIR?
      
Türkiye’de çalışacak bir yabancının;

• Çalışma izni (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı),
• Çalışma vizesi (Türkiye’nin dış temsilcilikleri),
• Çalışma amaçlı ikamet tezkeresi (ilgili emniyet makamları),

alma işlemlerini tamamlamış olması gerekmektedir. 

2- ÇALIŞMA İZİNLERİ HANGİ MEVZUATLA DÜZENLENMİŞTİR? 

• 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun,
• Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği’nde (YÇİKUY),
• 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu,
• Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelikle (DYYY). 

3- ÇALIŞMA İZİNLERİ KANUNU YABANCIYI NE ŞEKİLDE TANIMLAMIŞTIR?

403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununa göre Türk vatandaşı sayılmayan kişi şeklinde tanımlamıştır.

4- KANUN BAĞIMLI ÇALIŞAN YABANCIYI NE ŞEKİLDE TANIMLAMIŞTIR?

Gerçek veya tüzel kişiliği haiz bir veya birden fazla işveren emrinde ücret, aylık, komisyon ve benzeri karşılığı çalışan yabancı şeklinde tanımlamıştır.

5- KANUN BAĞIMSIZ ÇALIŞAN YABANCIYI NE ŞEKİLDE TANIMLAMIŞTIR?

Başka şahısları istihdam etsin veya etmesin kendi ad ve hesabına çalışan yabancı şeklinde tanımlamıştır.

6- KANUNA GÖRE ÇALIŞMA İZNİ NEDİR?

Türkiye'nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe, yabancıların Türkiye'de bağımlı veya bağımsız çalışmaya başlamadan önce almaları gereken izindir.

Kural çalışma izinlerinin “çalışmaya başlamadan önce” alınması olmakla birlikte, ülke menfaatlerinin gerekli kıldığı hallerde veya mücbir nedenlere bağlı olarak, çalışmaya başlamadan önce ilgili makama bilgi vermek koşuluyla, çalışma süresi bir ayı geçmemek ve Bakanlık onayı alınmak suretiyle çalışma izni işe başladıktan sonra da verilebilir.

7- YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİ HAKKINDA KANUN KİMLERİ KAPSAR ?

Kanun; Türkiye’de bağımlı ve bağımsız çalışan yabancıları, bir işveren yanında meslek eğitimi gören yabancıları ve yabancı çalıştıran gerçek ve tüzel kişileri kapsamaktadır.

Kapsam maddesi Kanunun 2. maddesinde düzenlenmiştir.

KAPSAM 

Madde 2 - Bu Kanun;
403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 29 uncu maddesinin ikinci cümlesi ile 5680 sayılı Basın Kanununun 13 üncü maddesi ve 231 sayılı Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin kapsamına giren,
Bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşlarınca kanunla verilen yetkiye dayanarak çalışma izni verilen veya istihdam edilen ve
Karşılıklılık ilkesi, uluslararası hukuk ve Avrupa Birliği hukuku esasları dikkate alınarak çalışma izninden muaf tutulan yabancılar dışında,
Türkiye'de bağımlı ve bağımsız olarak çalışan yabancıları, bir işveren yanında meslek eğitimi gören yabancıları ve yabancı çalıştıran gerçek ve tüzel kişileri kapsar.

403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu

1. YABANCI MUAMELESİ VE SAKLI TUTULAN HAKLAR: Madde 29 - (Değişik madde: 29/06/2004 - 5203/1 md.) *1*
Bu Kanun gereğince Türk vatandaşlığını kaybeden kişiler, kayıp tarihinden başlayarak yabancı muamelesine tabi tutulur. Ancak doğumla Türk vatandaşı olup da, İçişleri Bakanlığından vatandaşlıktan çıkma izni alanlar ve bunların vatandaşlıktan çıkma belgesinde kayıtlı reşit olmayan çocukları; Türkiye Cumhuriyetinin milli güvenliğine ve kamu düzenine ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla, askerlik hizmetini yapma yükümlülüğü ve seçme-seçilme, kamu görevlerine girme ve muafen araç veya ev eşyası ithal etme hakları dışında, sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabi olmak şartıyla Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmaya devam ederler. Kanunun 33 ve 35 inci madde hükümleri saklıdır.

8- HANGİ YABANCILAR KANUNUN KAPSAMI DIŞINDADIR ?

• Doğumla Türk vatandaşlığını kazanmış olup Bakanlar Kurulu Kararı ile çıkma izni almak suretiyle vatandaşlıktan çıkanlar,
• Basın Kanununa göre çalıştırılacak muhabirler ve yabancı basın yayın organları mensupları, 
• Bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşlarınca kanunla verilen yetkiye dayanarak çalışma izni verilen veya istihdam edilenler, 
• Yönetmelikle karşılıklılık ilkesi, uluslararası hukuk ve Avrupa Birliği hukuku esasları dikkate alınmak suretiyle çalışma izninden muaf tutulan yabancılar.

Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 29. maddesi, Türk vatandaşlığını kaybetmenin sonuçlarını düzenlemektedir. Türk vatandaşlığını kaybın genel sonucu, bu kişilerin kayıp tarihinden başlayarak yabancı statüsüne tabi tutulmalarıdır. Ancak, TVK'nun 29. maddesinin 2. cümlesi, yetkili merciden izin almak suretiyle Türk vatandaşlığından çıkanların bir takım statü ve haklarını saklı tutmaktadır. YÇİHK'nın 2. maddesinin 1. fıkrası ise, TVK 29.  madde, 2. cümle kapsamındaki yabancıları uygulama kapsamı dışında tutmuştur. 

Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun diğer bakanlık ve kamu kuruluşlarınca verilen çalışma izinlerini veya yapılan yabancı istihdamını kanunun uygulama kapsamı dışında tutmuştur (YÇİHK, m. 2). Böylece, ilgili kamu kurum ve kuruluşları kanunla verilen yetkiye dayalı olarak çalışma izni verebilecek ve yabancı istihdam edebilecektir. Bu çerçevede, 

• Başbakanlık,
• Milli Savunma Bakanlığı,
• Sağlık Bakanlığı,
• Dış Ticaret Müsteşarlığı,
• Yüksek Öğretim Kurulu,

mevcut yetkileri çerçevesinde çalışma izni vermeye devam etmektedirler.
 
Ayrıca, Bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları sözleşme ile iş yaptıkları yabancıları Bakanlığımızdan alacakları "istisnaî çalışma izinleri" ile istihdam edebileceklerdir. Kanunla yetki verilen bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarınca sözleşme veya ihale usûlleriyle mal ve hizmet alımı, bir işin yaptırılması veya bir tesisin işletilmesi işlerinde çalıştırılacak kilit personel niteliğindeki yabancılara istisnaî çalışma izni verilebilecektir (YÇİHK, m. 8(h)). 

Ancak, yabancılara çalışma izni verme yetkisi bulunan bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşları, çalışma iznini verdikleri, çalışma izin süresini uzattıkları ve çalışma iznini iptal ettikleri tarihten, yabancı istihdam eden bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşları ise çalıştırmaya başladıkları tarihten itibaren en geç otuz gün içinde yabancı ile ilgili tüm bilgileri Çalışma Bakanlığına bildirmek zorundadırlar (YÇİHK, m. 19). 

9- YÖNETMELİKTE HANGİ YABANCILAR ÇALIŞMA İZNİNDEN MUAF TUTULMUŞTUR?

Çalışma izninden muaf olanlar yönetmeliğin 55. maddesinde sayılmıştır.

Çalışma izninden muaf tutulan yabancılara, istekleri halinde Bakanlıkça çalışma izni muafiyet teyit belgesi verilir.

Uygulama Yönetmeliğinin 55. maddesi ile açıklık getirilmiştir. 
a) Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerle çalışma izninden muaf tutulanların,
b) Daimi ikametgahları yurt dışında olup bilimsel, kültürel ve sanatsal faaliyetler amacıyla bir aydan az süre için geçici olarak Türkiye’ye gelen yabancıların,
c) Türkiye’ye ithal edilen makine ve teçhizatın montajı, bakım ve onarımı, kullanımına ilişkin eğitiminin verilmesi veya teçhizatı teslim almak veya Türkiye’de arızalanan araçların tamiri amacıyla; Türkiye’ye giriş tarihinden itibaren üç ayı geçmemek ve bu durumu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlamak koşuluyla gelenlerin,
d) Türkiye’den ihraç edilen ya da Türkiye’ye ithal edilen mal ve hizmetlerin kullanılmasına ilişkin eğitim amacıyla Türkiye’ye giriş tarihinden itibaren üç ayı geçmemek ve bu durumu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlamak koşuluyla Türkiye’de bulunanların,
e) Türkiye’de fuar ve sirklerde gösteri ve benzeri görevli olarak Türkiye’ye giriş tarihinden itibaren altı ayı geçmemek ve bu durumu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlamak koşuluyla bulunanların,
f) Eğitim süresiyle sınırlı olmak üzere durumunu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlayarak üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşlarına bilgi ve görgülerini artırmak üzere gelen yabancıların,
g) Sosyo-kültürel ve teknolojik alanlar ile eğitim konularında üç ayı aşmayan bir sürede Türkiye’ye önemli hizmet ve katkı sağlayabilecekleri ilgili mercilerce bildirilenlerin,
h) Karşılıklılık esasına göre, öğrenci değişim programları çerçevesinde staj süreleri ile sınırlı kalmak kaydıyla özel veya kamu kurum ve kuruluşlarında staj yapacak yabancı öğrencilerin,
ı) DANIŞTAY (İPTAL),
j) Bir yıl içerisinde görev süresi altı ayı geçmemek kaydıyla Türkiye’ye gelen tur operatörü temsilcisi yabancıların,
k) Türkiye Futbol Federasyonunca veya Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünce talepleri uygun bulunan yabancı futbolcular ile diğer sporcu ve antrenörlerin sözleşmeleri süresince,
çalışma izni almalarına gerek bulunmamaktadır.

Ancak mesleki hizmetler kapsamında olup, muafiyet hükümlerine tabi yabancı mimar, mühendis ve şehir plancılarının, hizmet sürelerinin bir ayı aşması, (ı) bendi kapsamındakilerin ise bir yılı aşması durumunda akademik ve mesleki yeterliliğini tamamlayarak Bakanlıktan çalışma izni alması, ilgili meslek kuruluşuna geçici üye olması ve ulusal kurum ve kuruluşların uygulamalarına uyması zorunludur.
Muafiyet süreleri uzatılamaz. Ayrıca, (b), (c), (d), (e), (g) ve (j) bentleri kapsamındaki yabancılar, muafiyet başlangıç tarihinden itibaren oniki ay içinde muafiyet hükümlerinden sadece bir kez yararlanır.
Bu maddede sayılan yabancılar, geliş amaçlarını, ne kadar süre ile ve nerede kalacaklarına ilişkin bilgileri, bulundukları yerin emniyet makamlarına bildirirler. Bu bildirimlerde şahsi başvuru zorunluluğu yoktur. Dolayısıyla yabancının bağlı olduğu veya iş yaptığı kurum veya işverenleri de bu bildirimleri yapabilecektir. Emniyet makamları, ibraz edilen belgelerin yeterli olmadığı kanaatine varması halinde gerek yabancının kendisinden gerekse yabancının ilişkilendirildiği müessese veya firmalardan ek bilgi ve belge talebinde bulunacaktır. Talebin tutarlı olmadığının veya işin süresinin muafiyet süresi olarak öngörülen süreleri aşacağının anlaşılması durumunda yabancının muafiyet kapsamındaki faaliyetlerine ilgili valilikçe izin verilmeyecektir (155 Sayılı Genelge/J). Yine muafiyet kapsamında yer alan söz konusu yabancılara vize veya vize muafiyet süreleri yeterli ise muafiyet olarak öngörülen süreler içinde ikamet tezkeresi verilmez. Vize süreleri yeterli olmayanlara ise muafiyet süreleri aşılmamak kaydıyla ikamet tezkereleri resen tanzim edilir (155 Sayılı Genelge/J).

10- KANUNUN ÖNGÖRDÜĞÜ ÇALIŞMA İZNİ TÜRLERİ NELERDİR? 

• Süreli Çalışma İzni (4817 / md. 5)
• Süresiz Çalışma İzni (4817/ md. 6)
• Bağımsız Çalışma İzni (4817/ md. 7)
• İstisnai Çalışma İzni (4817( md. 8)

11- SÜRESİZ ÇALIŞMA İZNİ ALMANIN ÖZEL ŞARTLARI NELERDİR?

• Türkiye'nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmemesi,
• Türkiye'de en az 8 yıl kanuni ve kesintisiz ikamet etmek veya,
• Toplam 6 yıllık kanuni çalışması olmak. 

Türkiye'nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe süreli çalışma izni iş piyasasındaki durum, çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür değişiklikleri dikkate alınarak, yabancının ikamet izninin süresi ile hizmet akdinin veya işin süresine göre, belirli bir işyeri veya işletmede ve belirli bir meslekte çalışmak üzere en çok bir yıl geçerli olmak üzere verilir.

12- SÜRESİZ ÇALIŞMA İZNİNİN SAĞLADIĞI ÜSTÜNLÜKLER NELERDİR?

• İznin verilmesinde iş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler dikkate alınmaz,
• İzin belirli bir işletme, meslek, mülki veya coğrafi alanla sınırlandırılmaz.

13- BAĞIMSIZ ÇALIŞMA İZNİ NE ŞEKİLDE DÜZENLENMİŞTİR?

Bağımsız çalışacak yabancılara, Türkiye'de en az 5 yıl kanuni ve kesintisiz olarak ikamet etmiş olmaları koşuluyla Bakanlıkça bağımsız çalışma izni verilebilir.

14- İSTİSNAİ ÇALIŞMA İZNİ NE ŞEKİLDE DÜZENLENMİŞTİR?

İstisnai haller kanunun 8. maddesinde satılmış olup, sayılan yabancılara Türkiye'nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe, bu Kanunda öngörülen sürelere tabi olmaksızın çalışma izni verilebilmesini düzenlemektedir.

15- HANGİ YABANCILAR İSTİSNAİ ÇALIŞMA İZNİ KAPSAMINDADIR?

a) Bir Türk vatandaşı ile evli olan ve eşiyle Türkiye'de evlilik birliği içinde yaşayan veya evlilik birliği en az üç yıl sürdükten sonra sona ermiş olmakla birlikte Türkiye'de yerleşmiş olan yabancılar ile bunların Türk vatandaşı eşinden olan çocukları,
b) 2510 sayılı İskan Kanununa göre muhacir, mülteci veya göçebe olarak kabul edilen yabancılar,
c) Yabancı devletlerin Türkiye'deki büyükelçilikleri ile konsolosluklarında ve uluslararası kuruluşların temsilciliklerinde görevli diplomat, idari ve teknik personelin hizmetinde çalışanlar ile karşılıklılık ilkesi çerçevesinde olmak ve görev süresiyle sınırlı kalmak üzere Türkiye'de bulunan büyükelçilikler, konsolosluklar ve uluslararası kuruluşların temsilciliklerinde görevlendirilen diplomatların ve idari ve teknik personelin eş ve çocukları,
d) Kanunla yetki verilen bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarınca sözleşme veya ihale usulleriyle mal ve hizmet alımı, bir işin yaptırılması veya bir tesisin işletilmesi işlerinde çalıştırılacak kilit personel niteliğindeki yabancılar.

16- ÇALIŞMA İZNİ, ÇALIŞMA VİZESİ VE İKAMET İZNİNİN BAĞLANTISI NASILDIR?

Yurt dışından yapılan başvuruya istinaden çalışma izni verilmiş ise, bu izin ancak gerekli çalışma vizesi ile ikamet izninin alınması halinde geçerlidir. Doğrudan Bakanlığa başvuru yapabilmek için ise, Türkiye'de geçerli ikamet iznine sahip olmak gerekir. 

İZİNLERİN VERİLMESİ VEYA UZATILMASI 

Türkiye dışında ikamet eden yabancılar, çalışma izni başvurularını bulundukları ülkelerdeki Türkiye Cumhuriyeti temsilciliklerine yaparlar. Temsilcilikler bu başvuruları doğrudan Bakanlığa iletirler. Bakanlık ilgili mercilerin görüşlerini alarak 5 inci maddeye göre başvuruları değerlendirir; durumu uygun görülen yabancılara çalışma izni verir. Bu izin ancak gerekli çalışma vizesi ile ikamet izninin alınması halinde geçerlidir. Çalışma izin belgesini alan yabancıların, bu belgeyi aldıkları tarihten itibaren en geç doksan gün içinde ülkeye giriş vizesi talebinde bulunmaları, ülkeye giriş yaptıkları tarihten itibaren en geç otuz gün içinde İçişleri Bakanlığına ikamet tezkeresi almak için başvurmaları zorunludur.
Türkiye'de geçerli ikamet izni olan yabancılar veya bunların işverenleri başvurularını doğrudan Bakanlığa yapabilirler.
Çalışma izinleri, ikamet sahibi yabancılar veya bunların işverenlerinin Bakanlığa yazılı talebi üzerine, bu Kanun ve bu Kanuna göre çıkarılan yönetmelik hükümlerine göre verilir ve uzatılır.
Başvurular Bakanlık tarafından en geç doksan gün içinde cevaplandırılır.

17- ÇALIŞMA İZNİ HANGİ HALLERDE İPTAL EDİLİR?

Belirli bir süre, sektör, meslek, işkolu veya mülki ve coğrafi alan sınırlandırmalarına uyulmaması,

• Diğer kanunlarda yabancıların çalışamayacağı iş ve meslekler olarak belirtilen hükümlere uyulmaması,
• İzin isteminin reddini gerektiren hallerden birinin varlığının veya yabancının ya da işvereninin, çalışma izni talep dilekçesinde eksik veya yanlış bilgi verdiğinin sonradan tespit edilmesi hallerinde iptal edilir.

18- ÇALIŞMA İZNİ HANGİ HALLERDE GEÇERLİLİĞİNİ KAYBEDER?

• Geçerlilik süresinin sona ermesi,
• İkamet tezkeresinin geçersiz hale gelmesi ya da geçerlilik süresinin uzatılmaması,
• Pasaportunun geçerlilik süresinin uzatılmaması(istisnası var),
• Yabancının mücbir sebepler dışında aralıksız olarak altı aydan fazla yurt dışında kalması.

19- BAĞIMSIZ ÇALIŞAN YABANCI UYRUKLULARIN BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ VAR MIDIR? 

    Bağımsız çalışan yabancılar, çalışmaya başladıkları tarihten ve çalışmanın bitiminden itibaren en geç 15 gün içerisinde durumu Bakanlığa bildirmekle yükümlüdürler.

20- BAĞIMLI ÇALIŞAN YABANCIYI  BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ VAR MIDIR? 

• Yabancı çalıştıran işverenler;
• Yabancının çalışmaya başladığı tarihten,
• Çalışma izninin verildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde çalışmaya başlamaması halinde bu sürenin bitiminden itibaren ve,
• Hizmet akdinin sona erdiği tarihten itibaren, en geç 15 gün içerisinde durumu Bakanlığa bildirmekle yükümlüdürler.